Historicus Jan Dumolyn (UGent) klaagde vorige week de disneyficatie aan van historische monumenten (DS 11 februari). Hij deed dat naar aanleiding van de commotie rond een ontwerp voor het Gravensteen in Gent. Dumolyn sprak over ‘een monument volledig inzetten om er een toeristische trekpleister van te maken, om de capaciteit te verhogen’. En hij vindt dat ‘een kwalijke tendens’.

De stad is waar het ‘echte leven’ zich ontwikkelt. Waar mensen wonen, studeren en werken. Maar het is ook de plaats waar we ‘vermaak en vertier’ zoeken, waar we elkaar ontmoeten. We gaan er op café, naar de film, naar een feest. Elke stad heeft voortdurend te maken met deze twee dynamieken. Een stadsbestuur moet waken over een gezond evenwicht. Jan Dumolyn vindt dat we in Gent, wat betreft het historisch erfgoed, te veel neigen naar vermaak en vertier, en uit het oog verliezen wat een gebouw echt betekent. Die bekommernis om erfgoed is meer dan terecht. Maar de Gentse aanpak wegzetten als ‘disneyficatie’ is niet enkel te gemakkelijk, het lijkt zelfs enige elitaire misvattingen in te houden.

Verkleutering

Er is een spanningsveld tussen respect voor het verleden en historisch erfgoed enerzijds, en het aantrekkelijk maken en het breed ontsluiten van dat erfgoed anderzijds. Bezorgdheid daarover mag niet leiden tot een al te negatieve kijk op de democratisering van kennis en cultuur. Disneyficatie past in een lange rij woorden die waarschuwen voor een verlies aan sérieux of van het authentieke. Zegt ‘VTM-isering’ u nog iets? Of ‘verkleutering’? De ‘dictatuur van het leuke’?

De piramide van het Louvre van I.M. Pei werd ooit ‘een wrat op een edel gelaat’ genoemd, maar nu is ze niet meer weg te denken

Op de boekenbeurs hoor je die klacht ook wel. Kookboeken en K3-strips verdringen er moeiteloos de ‘ernstige’ literatuur. Dat is zo. Maar, vergeleken met honderd jaar geleden is die ernstige literatuur vandaag wel voor een veel breder publiek toegankelijk. Iedereen kan lezen, elk dorp heeft een bibliotheek en boeken zijn betaalbaar. Net zo is ons materieel erfgoed veel breder toegankelijk geworden. Voor ons is dat geen ‘kwalijke tendens’, maar iets om toe te juichen.

Natuurlijk moeten we waken over het evenwicht tussen amuseren, informeren en ontsluiten. Onze Gentse musea bewijzen elke dag dat zo’n evenwicht mogelijk is: een aangepaste kinderroute, waardoor heel wat jonge gezinnen het museum bezoeken, maakt het voor een kenner niet onmogelijk om een halve dag één enkel schilderij te bestuderen. Net zo maakt een audiogids ingesproken door een Gentse comedian of de toepassing in gebarentaal, een doorwrocht bezoek van het Gravensteen niet onmogelijk.

Sommigen vrezen de teloorgang van het authentieke en de oorsprong. ‘Disneyficatie’ suggereert dat wie iets wijzigt aan een gebouw, de waarde ervan niet ziet en eigenlijk een barbaar is. Zo werd de piramide van het Louvre van I.M. Pei ooit ‘een wrat op een edel gelaat’ genoemd. Ondertussen is ze niet meer weg te denken. En trouwens, waar ligt die oorsprong? Het Gravensteen werd in de periode 1894-1913 grondig herbouwd om het ‘perfecte kasteel’ te verbeelden.

Toekomst voor het verleden

De oproep van Dumolyn om een goed doordachte visie te ontwikkelen over hoe de stad met historisch erfgoed omgaat, is wel terecht. Ook in Gent zien we hoe kwetsbaar dat historisch erfgoed is. Nog altijd verdwijnen waardevolle getuigen van het verleden. Net daarom keurde het stads­bestuur recent de opmaak van een Masterplan Historisch Patrimonium goed. Met dit plan willen we historisch erfgoed een actieve rol geven in het stedelijke leven. Herbestemming is daarbij cruciaal. En door Gentenaars en bezoekers vertrouwd te maken met ons erfgoed verzekeren we het behoud ervan. Historische gebouwen toegankelijk maken voor iedereen is dan vanzelfsprekend. Wie om het verleden geeft, doet er goed aan om het een toekomst te geven.

Het Wintercircus is gered van de sloop toen het een nieuwe bestemming kreeg. De herbestemming van de Sint-Annakerk is delicaat maar biedt meer toegankelijkheid dan voorheen en garandeert vooral noodzakelijk onderhoud. Net zo geven we ook de Sint-Jozefkerk en de Sint-Machariuskerk een hedendaagse buurtgerichte invulling.

Gent is er in de voorbije decennia meer dan andere historische steden in geslaagd om zich niet vast te klampen aan een bepaalde historische periode. Net daarom heeft deze stad zo’n divers en rijk historisch patrimonium. We blijven waken over een authentieke ervaring, met respect voor het verleden dus, en dat voor een breed publiek.